Słownik pojęć

Alergia

Alergia to nieprawidłowa, nadmierna reakcja organizmu na różne czynniki środowiskowe, które nazywamy w alergologii alergenami lub antygenami. Alergia często ujawnia się dopiero po pewnym czasie od momentu kontaktu z alergenem. Kiedy mamy do czynienia z alergią organizm w obronie przed jakimś czynnikiem, który dostał się do ustroju wytwarza przeciwciała klasy IgE, proces ten nazywamy uczulaniem.

Do najczęściej uczulających czynników należą:

roztocza kurzu domowego, zwierzęta domowe, pyłki roślin, pokarmy, leki, środki konserwujące, jady owadów.

Podatność

Najbardziej podatne na wystąpienie alergii są osoby u których istnieje wrodzona skłonność organizmu do produkcji zbyt dużej ilości przeciwciał klasy IgE. Skłonność tę nazywamy atopią. Nie u wszystkich osób z atopią na pewno wystąpi alergia. Często przyczyniają się do tego infekcje oraz długi kontakt z alergenem.

Objawy

  • Alergia najczęściej ujawnia się pod postacią:
  • alergii pokarmowej
  • chorób alergicznych układu oddechowego (astma, nieżyt nosa)
  • alergii na jad owadów
  • nadwrażliwości na leki i szczepionki
  • alergii skórnych (pokrzywka, alergiczne zapalenie skóry)

Objawy alergii mogą być miejscowe, albo uogólnione i występują w różnym nasileniu. Najbardziej skrajna reakcja organizmu na alergen to wstrząs anafilaktyczny, którego wystąpienie zagraża życiu.

Astma

Astma oskrzelowa

Rozpoznanie astmy oskrzelowej
Testy skórne, badania z krwi: eozynofilia bezwzględna, poziom IgE, spirometria płuc, wywiad.

Astma oskrzelowa jest przewlekłym procesem zapalnym dróg oddechowych. U podatnych osób rozwój zmian zapalnych wywołuje powtarzające się napady świszczącego oddechu, duszności i kaszlu, a także uczucie ciężaru w klatce piersiowej; dolegliwości występują głównie w nocy i nad ranem. Głośny oddech, który towarzyszy atakom astmy wynika ze zwężenia dróg oddechowych, skurczu mięśni oskrzeli i nadmiernego wydzielania śluzu. Stopień nasilenia astmy ma zmienny charakter, zwykle między atakami chorzy czują się dobrze. Objawy astmy ustępują samoistnie lub po podaniu leków. Choroba najczęściej związana jest z uczuleniem, a napady astmy mogą być wywołane przez różne czynniki, także nie alergiczne np. wysiłek fizyczny, zimne lub zbyt suche powietrze, zakażenia wirusowe, silne emocje, ale także dym papierosowy i inne zanieczyszczenia powietrza.

Astma oskrzelowa dzieli się na:
astmę zewnątrzpochodną – czyli atopową,
astmę wewnątrzpochodną – czyli nieatopową
oraz astmę aspirynową

Astma atopowa – ujawnia się najczęściej przed 40 rokiem życia, często ma podłoże dziedziczne .Czynnikiem wyzwalającym najczęściej ataki duszności są alergeny wziewne.

Astma nieatopowa – ujawnia się po 35 roku życia. W rozwoju i przebiegu tej postaci choroby najważniejszą rolę przypisuje się zakażeniu bakteryjnemu i wirusowemu oskrzeli. W przypadku astmy wewnątrzpochodnej trudny do uchwycenia jest czynnik powodujący ataki duszności, testy skórne dają wyniki ujemne.

Jednym z rodzajów astmy jest astma aspirynowa.

Astma Aspirynowa

Rozpoznanie Astmy Aspirynowej

Astmę aspirynową można rozpoznać na podstawie:
Wywiadu,
Wyniku doustnego inhalacyjnego testu wykonywanego w specjalistycznych ośrodkach.

U niektórych dorosłych chorych na astmę oskrzelową atopową i nieatopową przyjęcie aspiryny i innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych wyzwala ciężką, czasami nawet zagrażającą życiu duszność.

Zwykle towarzyszą jej inne objawy takie jak wodnisty katar, rumień twarzy, szyi i tułowia, przekrwienie spojówek oraz bóle w nadbrzuszu. Ta postać astmy ma z reguły ciężki, postępujący przebieg i wymaga przewlekłego leczenia kortykosteroidami, nierzadko nawet doustnymi.

Alergie pokarmowe

Alergie pokarmowe

Niepożądane reakcje alergiczne na pokarmy mogą pojawić się w każdym wieku, ale najczęściej obserwuje się je u małych dzieci w pierwszych latach życia. Reakcje alergiczne oraz nietolerancje pokarmowe zaliczamy do nietoksycznych reakcji w przeciwieństwie do zatruć pokarmowych, które mogą wystąpić u każdego po spożyciu skażonego bakteriami lub toksynami jedzenia. Reakcje nietoksyczne mogą być związane z produkcją przez organizm przeciwciał klasy IgE, ale mogą mieć również charakter niealergiczny ( nietolerancje pokarmowe). Najczęściej mamy jednak do czynienia z mechanizmami immunologicznymi ( wynikającymi z udziału przeciwciał IgE).

Objawy i diagnoza alergii pokarmowej

Do najczęstszych objawów alergii pokarmowej należą wysypki skórne, pokrzywka, atopowe zapalenie skóry. Jednym z charakterystycznych objawów jest tzw. ustny zespół alergiczny obrzęk języka warg i podniebienia oraz gardła.
Mogą również wystąpić objawy ze strony układu oddechowego ( katar, atak astmy).
Ze strony układu pokarmowego: skurcze jelit, nudności, wymioty i biegunka. Reakcje te mogą mieć bardzo ostry przebieg, mogą prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego i zagrażać życiu.

Reakcje nietoksyczne niealergiczne i alergiczne
wymagają wnikliwego różnicowania.
Aby stwierdzić alergię na pokarmy można wykonać testy skórne lub testy z krwi na obecność przeciwciał IgE. Chorym zaleca się zapisywanie swojego jadłospisu i występujących objawów.

Jakie pokarmy najczęściej uczulają

Do produktów uczulających najczęściej należą: mleko krowie, jajka, ryby, kraby i małże, zboża, nasiona soi, orzeszki ziemne, orzechy laskowe i truskawki. Z uwagi na możliwość zachodzenia reakcji krzyżowych pacjenci uczuleni na pyłki mogą wykazywać objawy alergii na pokarmy i odwrotnie. Uczuleni na pyłki brzozy często wykazują uczulenie na jabłka, surowe ziemniaki, marchewkę, seler, groszek i kiwi.
Częstą przyczyną wystąpienia reakcji alergicznych są konserwanty i barwniki dodawane do produktów spożywczych.

Atopowe zapalenie skóry

U chorych z atopią ( wrodzoną skłonnością do alergii) występuje bardzo często przewlekłe zapalenie skóry, charakteryzujące się bardzo silnym świądem. Zmiany najczęściej zlokalizowane są w dole łokciowym lub kolanowym lub przyjmują postać uogólnioną. U chorych z atopowym zapaleniem skóry stwierdza się wysoki poziom przeciwciał IgE we krwi, a testy alergologiczne są zwykle dodatnie. Najczęściej objawy występują między 3 i 4 miesiącem życia (30% dzieci). Choroba ma tendencję do ustępowania z wiekiem między 4 i 8 rokiem życia zwykle jednak około 12 roku życia.

Jak radzić sobie z zapaleniem skóry

Bardzo duże znaczenie ma natłuszczanie skóry w czasie długich kąpieli z dodatkiem olejku. W leczeniu schorzenia stosuje się preparaty przeciwzapalne i przeciwalergiczne w postaci kremów i maści, a w fazie pogorszenia leki antyhistaminowe.

Katar

Katar alergiczny, alergiczny nieżyt nosa

To choroba alergiczna dotycząca górnych dróg oddechowych ( nos i zatoki). Wystąpienie objawów związane jest z działaniem na błonę śluzową alergenu, który wywołuje łańcuch typowych reakcji. W zależności na jaki czynnik jesteśmy uczuleni katar może występować okresowo (katar sienny- uczulenie na pyłki) lub przewlekle ( roztocza kurzu domowego, zwierzęta domowe). Osoby z katarem przewlekłym często wrażliwe są również na alergeny sezonowe.

Katar sienny

inaczej sezonowy nieżyt nosa pojawia się w sezonie pylenia roślin i wywoływany jest przez pyłki traw, drzew i chwastów. Często towarzyszy innym schorzeniom alergicznym takim jak astma i atopowe zapalenie skóry i przyczynia się do wystąpienia zapalenia zatok lub ucha środkowego. Typowymi .objawami kataru sezonowego są : wodnista wydzielina z nosa, świąd nosa, kichanie, uczucie zatkania nosa oraz zaburzenia w odczuwaniu zapachów. .U chorych na sezonowy nieżyt nosa obserwuje się także zapalenie spojówek oka, pieczenie, łzawienie. Sezon pylenia drzew zaczyna się już pod koniec stycznia, a chwastów kończy w październiku. Najwyższe stężenie pyłków występuje rano w wietrzne i słoneczne dni, najmniejsze w dni deszczowe i wilgotne.

Katar przewlekły

Objawy w tym przypadku występują z różnym nasileniem przez cały rok wywołują go najczęściej alergeny roztoczy kurzu domowego, sierści zwierząt oraz pleśni. Najbardziej uczula kurz w wilgotnych (80% wilgotności), ciepłych ( 25 C) i słabo wietrzonych pomieszczeniach, gdyż zawiera on więcej roztoczy. Roztocza żyją w materacach, dywanach i meblach tapicerowanych. Objawy przewlekłego nieżytu nosa są bardzo podobne do objawów kataru siennego , ale występują w większym nasileniu. Najbardziej dokuczliwe jest zatkanie nosa. Chorobie często towarzyszą polipy nosa i przewlekłe zapalenie zatok.

Katar alergiczny a przeziębienie

Objawy alergii i przeziębienia są bardzo podobne. Jest jednak kilka cech różnicujących te dwie choroby. W czasie przeziębienia występują objawy ogólne takie jak gorączka i kaszel. Przeziębienie trwa krótko i ustępuje samoistnie po kilku dniach. W przypadku alergicznego kataru objawy pojawiają się o określonej porze roku lub po kontakcie z jakimś czynnikiem zewnętrznym. Alergiczny katar utrzymuje się dłużej i do zmniejszenia jego objawów konieczne jest zastosowanie odpowiednich leków.

Odczulanie

Jest to forma leczenia schorzeń alergicznych polegająca na stosowaniu szczepionek, które mają wytworzyć tolerancję na alergen powodujący uczulenie. Efekt wyeliminowania reakcji alergicznej, lub znacznego jej zmniejszenia osiąga się poprzez podawanie małych ilości alergenu w stopniowo zwiększanych dawkach. Odczulanie można stosować jedynie u wybranej grupy pacjentów, u których inne sposoby leczenia nie dały rezultatów, szczególnie gdy nie możliwe jest uniknięcie kontaktu z alergenami. Stosowanie odczulania jest bardzo ważne u pacjentów uczulonych na jady owadów, z powodu ryzyka wystąpienia silnych, zagrażających życiu objawów po użądleniu. Bardzo ważne jest aby pacjent po iniekcji odczulającej przebywał przez 30-60 minut pod obserwacją lekarza.

Alergia na jady owadów

Do najczęściej wywołujących reakcję alergiczną owadów należą pszczoły, osy, trzmiele, szerszenie i mrówki. Użądlenie owada u większości z nas wyzwala reakcję alergiczną, różne jest jej nasilenie u różnych osób . reakcja może być ograniczona do miejsca ukąszenia lub mieć charakter uogólniony. Obserwuje się cztery stopnie reakcji uogólnionych:
I stopień-pokrzywka
II stopień-pokrzywka, obrzęk, nudności, wymioty i biegunka.
III stopień- głośny, świszczący oddech spowodowany zwężeniem dróg oddechowych, trudności w przełykaniu i splątanie.
IV stopień- wszystkie wyżej wymienione objawy oraz spadek ciśnienia tętniczego, utrata świadomości, siny kolor skóry i błon śluzowych, nie trzymanie stolca i moczu.
Alergię na jad owadów rozpoznajemy na podstawie wywiadu z pacjentem dotyczącego objawów, które wystąpiły po użądleniu oraz na podstawie testów alergologicznych skórnych lub z krwi. Niestety nie jest możliwe wyleczenie alergii na jady owadów, przy pomocy leków przeciwhistaminowych, kortykosteroidów i adrenaliny możliwe jest tylko łagodzenie objawów. Jedynym sposobem leczenia jest stosowanie immunoterapii swoistej ( odczulania). Leczenie to stosuje się u pacjentów, u których wystąpił III i IV stopień reakcji na użądlenie przez owada. Przed zastosowaniem leczenia lekarz zleca wykonanie alergologicznych testów skórnych oraz badania poziomu specyficznych przeciwciał IgE na jady owadów.

Pikflometr

PEF ( szczytowy przepływ wydechowy) jest prostym wskaźnikiem obturacji dróg oddechowych. Pomiar przeprowadzany jest w celu monitorowania przebiegu astmy w warunkach domowych oraz ocenę rezultatów leczenia. Do pomiaru szczytowego przepływu wydechowego służy proste urządzenie zwane PIKFLOMETREM.W celu przeprowadzenia pomiaru należy wykonać maksymalny, szybki wydech. Jest on uzależniony od indywidualnej siły mięśni oddechowych i drożności oskrzeli. PEF podlega wahaniom okołodobowym: najniższe wartości uzyskiwane są zwykle między 4.00 a 6.00, najwyższe zaś między 16.00 a 18.00. Pomiarów należy dokonywać dwukrotnie w ciągu dnia.

Zasady stosowania Pikflometru

Badanie wykonywać zawsze w pozycji stojącej, trzymając miernik poziomo.
Wskaźnik ustawić na skali w punkcie 0.
Nabrać jak najwięcej powietrza do płuc.
Wstrzymać na chwilę oddech.
Włożyć ustnik do ust, zacisnąć go wargami tak,
by szczelnie przylegał.
Wydmuchać powietrze z całą siłą i jak najszybciej; nie wydmuchiwać nosem; wydmuch nie musi być całkowity
(jak przy zdmuchiwaniu świeczek na torcie).
Odczytać wynik na skali.
Powtórzyć pomiar (punkty 3.-6.) 3 razy.
Odnotować najlepszy wynik z trzech pomiarów.

Spirometria

Badanie to stosuje się w diagnozowaniu i monitorowaniu przebiegu leczenia chorób płuc u chorych w każdym wieku. Polega ono na pomiarze objętości powietrza przesuwającego się z lub do układu oddechowego podczas oddychania. Pomiary spirometryczne wykonywane są za pomocą specjalnego aparatu- spirometru połączonego z komputerem. Dostarczają one lekarzowi danych o stanie czynnościowym układu oddechowego. Badanie służy sprawdzeniu wydolności oddechowej pacjenta, daje informację jaka jest sprawność wentylacyjna układu oddechowego, ma także za zadanie określenie szybkości i objętości wymiany gazowej w płucach. Czasami lekarz zleca wykonanie tzw. próby odwracalności inaczej próby farmakologicznej, która polega na wykonaniu pomiarów spirometrycznych po podaniu leków w aerozolu, które kurczą lub rozszerzają oskrzela. Dzięki temu możliwa jest ocena wrażliwości błony mięśniowej oskrzeli na poszczególne leki.
Badanie spirometryczne po podaniu leku ( próba odwracalności, próba farmakologiczna) pomocne jest w ustaleniu rozpoznania choroby, np. astmy oskrzelowej. Ten rodzaj badania ułatwia również lekarzowi właściwy dobór leku w leczeniu astmy.

Testy alergologiczne

Testy alergiczne skórne wykonuje się w celu sprawdzenia jakie czynniki wywołują reakcję alergiczną (IgE zależną).
Nie zaleca się wykonywania testów alergicznych u dzieci przed ukończeniem 5 roku życia gdyż wyniki mogą być fałszywe. W praktyce najczęściej stosowane są:
test punktowy (prick test)
test śródskórny
test naskórkowy (płatkowy)

Wszystkie testy z uwagi na wystąpienie nadmiernej reakcji alergicznej ( duszność, wstrząs) wykonywane są
pod nadzorem lekarza.
24 godziny po wykonaniu testów należy unikać wysiłku fizycznego, gorących kąpieli oraz ekspozycji na słońce.

Testy punktowe – wykonanie takich testów wskazane jest przede wszystkim do wykrywania alergii wziewnej ale także alergii pokarmowej. Testy te polegają na umieszczeniu na skórze kropli alergenu (w przypadku testów punktowych najczęściej na skórze przedramienia) i na bezbolesnym nakłuciu miejsca naniesienia alergenu sterylnym lancetem. Jednocześnie wykonuje się test kontrolny z histaminą (substancja alergizująca) oraz rozpuszczalnikiem (substancja obojętna). Samą próbę histaminową można wykonać w celu sprawdzenia czy wygasło już działanie wcześniej zażytych leków anty alergicznych i innych preparatów, które mogłyby wpływać na fałszywy negatywny wynik testów.
Badanie trwa około 15-20 minut. Dla histaminy odpowiedź osiąga szczyt po 8 -9 minutach a dla alergenów po upływie
12 -15 minut. Interpretując wynik ocenia się wyłącznie wielkość powstałego bąbla inne zmiany nie są brane po uwagę.

Test śródskórny – test śródskórny polega na śródskórnym podaniu 0,03 – 0,05 ml roztworu alergenu. W naszym Ośrodku w ten sposób wykonujemy testy na znieczulające leki stomatologiczne. Wyniki testu odczytuje się
po 15 do 20 minut (reakcja natychmiastowa).

Test płatkowy – ma zastosowanie w wykrywaniu alergii kontaktowej. W przypadku tego rodzaju alergii antygen
nie wywołuje objawów ogólnoustrojowych w drogach oddechowych czy drogach pokarmowych, ale miejscowo w wyniku kontaktu antygenu ze skórą. Taki rodzaj alergii występuje często u osób wykonujących specyficzne zawody, które narażają na kontakt z alergizującymi substancjami takimi jak np. nikiel, chrom, guma, niektóre maści, składniki perfum, dezodorantów, środków czystości, farb itp. W teście tym czynnik wywołujący alergię jest nakładany na skórę pleców
i zostaje zaklejony plasterkiem. Wynik odczytuje się 24, 48 lub po 72 godzinach.

Testy alergiczne z krwi – wykonywane w celu wykrycia przeciwciał IgE świadczących o istnieniu alergii.
Stosuje się badania na ogólny poziom przeciwciał (IgE całkowite), poszczególne alergeny (IgE specyficzne) oraz panele alergenów. Ten ostatni typ badania ( panele alergologiczne) posiada najmniejszą czułość, dlatego jest najmniej polecanym badaniem spośród testów wykonywanych z krwi.

Uczulenie na leki

Reakcje alergiczne na leki występują u osób nadwrażliwych. Każdy lek może wyzwolić reakcję alergiczną. Najczęściej występują uczulenia na leki do stosowania miejscowego, natomiast reakcje anafilaktyczne obserwuje się w większości po podaniu leku w zastrzyku np. penicyliny. Do leków najczęściej uczulających należą: aspiryna i podobne leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, antybiotyki ( penicylina, cefalosporyny, karbapenemy), sulfonamidy, leki przeciwgruźlicze, przeciwdrgawkowe i znieczulające. Zdiagnozowanie uczulenia na lek opiera się głównie na obserwacji, wykonuje się również badania dodatkowe, ale bardzo rzadko i są one niezbyt pewne. Jedynym testem jaki wykonuje się w specjalistycznych ośrodkach jest prowokacyjny test sprawdzający uczulenie na aspirynę. Każdy przypadek ciężkiej reakcji na lek wymaga diagnostyki i kontroli lekarskiej. W lżejszych przypadkach, bez reakcji uogólnionej wystarczy bezwzględnie zaprzestać podawania leku oraz leków z tej samej grupy. W przypadku wysypek skórnych i pokrzywki można stosować leki antyhistaminowe w tabletkach.

Objawy uczulenia na leki

Najczęściej obserwuje się reakcje skórne
(pokrzywki, obrzęk naczynioruchowy).
Objawy ustępują po zakończeniu podawania leku.
U niektórych chorych objawy występują jedynie przy ekspozycji na słońce. Poza objawami skórnymi
obserwuje się również reakcje ze strony układu oddechowego (katar, astma, kaszel), przewodu pokarmowego ( biegunki, nieżyt żołądka),
nerwowego (napady padaczkowe, zapalenie nerwów) krwiotwórczego (małopłytkowość, niedokrwistość hemolityczna).
Do najcięższych reakcji na lek należy wstrząs anafilaktyczny.

Wstrząs anafilaktyczny

Anafilaksja to najcięższy , uogólniony przypadek wczesnej reakcji alergicznej mogącej doprowadzić do śmierci. Reakcja taka występuje natychmiast po kontakcie z alergenem, którym najczęściej jest jad owada, żywność lub leki np. penicylina oraz radiologiczne środki kontrastowe.

Objawy anafilaksji

Świąd i zaczerwienienie skóry
zaburzenia oddychania, duszność i kaszel.
Katar śluzowy, świszczący oddech.
Problemy z połykaniem.
Nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha, wzdęcia.
Przyspiesznie akcji serca, zaburzenia rytmu, spadek ciśnienia tętniczego.
Osłabienie, uczucie chłodu.
Poszerzenie źrenic.
Lęk, pobudzenie, strach, drżenie
Utrata świadomości, omdlenie, utarta przytomności.